Wat jij zou mogen weten over opioïden – Pijngrens podcast

Allereerst geeft arts Xander uitleg over ‘pijn‘ en het verschil tussen ‘acute pijn‘ (pijn die kort duurt met vaak een duidelijke oorzaak -vaak weefselschade) en ‘chronische pijn‘ (pijn die langer duurt dan 3 maanden).

Je hoort Stefanie vertellen, die al jarenlang met pijn te maken heeft door alvleesklier-ontstekingen. Ze gebruikt veel opiaten, om de pijnprikkels richting haar hersenen te onderdrukken. Het enige, in haar geval, dat écht werkt.

Je leert het verschil kennen tussen opiaten (de natuurlijke stof uit de papaverplant) en opioïden (‘nagemaakte stoffen’ die lijken op opiaten). Opioïden onderdrukken de pijn, maar hebben ook allerlei andere invloed in je lijf en brein; bijvoorbeeld op je emoties.

Ook Koos vertelt over zijn opioïdengebruik, met name over de oxycodon die hij na een operatie voorgeschreven kreeg door het ziekenhuis.

Pijnstilling bestaat vaak uit 3 lagen: 1. paracetamol 2. NSAID’s als naproxen en ibuprofen die ook ontstekingen tegengaan en 3. opioïden als oxycodon of fentanyl, bij hevige pijn.

Pijn is vervelend, en dat wil je als arts (en als patiënt) graag verminderen. Maar pijnstilling heeft ook bijwerkingen. Pijnstillers werken door op je ‘denken’ en concentratie. Het heeft invloed op je maag en darmen (o.a. verstopping). En op de langere termijn kan je er afhankelijk van worden en steeds meer nodig hebben (verslavingsrisico). Ook werkt het door op je hormonen, vooral bij vrouwen verstoort het de hormoonbalans. Het zorgt voor een tragere ademhaling, die zelfs (bij grote hoeveelheden) helemaal kan stoppen. Tot slot kan het -hoe gek ook- ook pijn vermeerderen, als een soort allergische reactie van je lijf op de pijnstillers.

Juist door al die bijwerkingen moet een arts goed letten op ‘gepast gebruik‘: alleen bij duidelijke schade (na een operatie), voor korte tijd, of aan het einde van je leven. Opioïden werken het beste bij acute pijn, na een operatie. Er is veel minder bewijs van de goede werking bij chronische pijn. Maar soms kán een arts niet anders dan ook bij chronische pijn, bijvoorbeeld door ontstekingen die heftig zijn en niet weggaan, toch opioïden voorschrijven. Met als risico dat er steeds meer nodig is om dezelfde pijnstilling te bereiken. Dan ontstaat afhankelijkheid en verslaving.

De kans dat je door opioïdengebruik overlijdt verschilt per land. In Amerika is dat 100:1 miljoen, in Nederland 5 per 1 miljoen.

Goede informatie over opioïden, bijwerkingen en hoe je ook weer afbouwt is heel belangrijk. Want dat afbouwen is zeker niet makkelijk, qua lijf maar zeker ook qua brein (mentaal). Sterke begeleiding daarbij is echt nodig.

Je hoort Hoogleraar Twan en botanicus (plantkundige) Arend die allebei veel weten over planten, papaver en de opiumoogst. Het is een heel proces om de opium uit de papaverplant te halen. Al vroeg had men door dat je opium kunt eten, of roken, en dat daarmee pijn verdwijnt en je beter slaapt. Ook kan je er (tijdelijk) verlamd door worden en krijg je er visioenen (‘hallucinaties’) van.

De papaverplant is zeker niet de enige plant die geneeskundig werkt. Ook de koffieplant werkt zo: je wordt er fitter, actiever, van. Gember werd vroeger veel gebruikt om een betere spijsvertering te krijgen. Ayahuasca geeft ook een roes, die soms lang kan aanhouden. En de boontjes van sommige planten zorgen er direct voor dat je dood gaat.

Mensen ontdekten, net als wilde dieren, gewoon door te proberen welke plant op welke manier werkt. Die kennis werd bewaard en overgedragen. Héél vroeger, tussen 6.000 en 3.000 voor Christus, waren er al priesters die de papaverbol gebruikten als ‘roesverwekker‘ tijdens godsdienstige rituelen. Men geloofde dat je op die manier de God in jezelf, in je onderbewuste, kon losmaken, vragen kon stellen en antwoorden kon krijgen.

De Romeinen gebruikten opium ook veel bij hoesten, koorts, buikloop en allerlei andere ziektes. Maar ook bij slaapproblemen. Tussen de 17e en 19e eeuw werd, door allerlei uitvindingen, de pijnmedicatie steeds beter. In Duitsland ontdekte men hoe je de werkzame stof uit de opium kon halen. Men noemde het ‘morfine’ (naar Morpheus, de god van de slaap). Patiënten konden veel beter worden verdoofd bij operaties.

Pijnarts Xander vertelt dat er in de 19e eeuw zelfs handelsoorlogen ontstonden rondom opium. Men kon er veel geld mee verdienen! Ondertussen werd de injectiespuit uitgevonden, waarin morfine kon worden gebruikt door artsen én patiënten. Het was overal verkrijgbaar en mensen gingen ook in de vrije tijd morfine inspuiten (de eerste verslaving). Begin 20e eeuw kwam meer wetgeving, vooral in Amerika. In 1919 kwam er ook in Nederland een opiumwet, die het gebruik van opium moet regelen. Het werd veel voorzichtiger voorgeschreven dan daarvoor.

In de jaren ’20 kwamen heroïne en oxycodon op. Na de Tweede Wereldoorlog verdween oxycodon weer, door alle negatieve bijwerkingen. Pas rond 1980 kwam oxycodon weer op, door de uitvinding van de ‘langzame afgifte’. Het effect komt minder heftig je lichaam binnen én houdt langer aan. De kort- en snelwerkende opioïden zijn natuurlijk juist beter rondom operaties, maar zijn ook sneller verslavend.

Farmaceuten zetten de opioïden, ondanks alle bijwerkingen, in Amerika agressief in de markt. In Europa en Nederland duurt dat langer, maar in 2001 gebeurt dat alsnog. De Inspectie wil in die periode dat pijn beter wordt gemeten. Men is bang dat mensen die te lang te veel pijn lijden, chronische pijn ontwikkelen. Op basis van die pijnmetingen krijgen patiënten pijnstilling. Mensen hoeven dus minder ernstige pijn te lijden, maar de aantallen voorgeschreven pijnmedicatie nemen sterk toe.

Vanaf dan is ‘hoeveelheid pijn‘ een onderdeel van de kwaliteit van de zorg in de ziekenhuizen. Alle betrokken partijen (artsen, ziekenhuizen, verzekeraars etc.) willen dus graag pijnmedicatie voorschrijven, want dan ‘scoort men beter’.

Pas vanaf 2016 krijgt men door dat het aantal pijnmedicatie-voorschriften is doorgeschoten. De minister roept artsen en apothekers op om weer op te passen met opioïden, om een crisis als in Amerika te voorkomen.

De afgelopen 20 jaar is het opioïdengebruik in Amerika flink uit de hand gelopen. De “opioïdencrisis” leidde al tot ruim 500.000 aan opioïden overleden Amerikanen. “It’s everywhere”; sociale klasse, achtergrond, woonregio maken niet uit. Waarom liep het juist dáár uit de hand?

In de USA heeft men ‘recht’ op pijnstilling, waar het in NL een “gunst” is. Daarom wordt er heel anders naar opioïden gekeken. Correspondent/journalist Kasper woonde er jarenlang en geeft aan dat het zorgsysteem in Amerika heel anders is, duurder, politieker ook. Simpele medische handelingen zijn enorm duur, door de marktwerking en streven naar winst. Farmaceuten kunnen goed geld verdienen aan pijnmedicatie, die ook nog eens verslavend werkt: mensen blíjven het gebruiken. Een goed verdienmodel voor op winst beluste bedrijven.

De ontwikkeling van middelen met ‘langzame afgifte’ leidde vanaf de 90’er jaren tot grote marketingcampagnes rondom opioïden. Want ‘geen enkele Amerikaan hoeft pijn te lijden’ en doktoren zijn je beste vriend door -klakkeloos- opioïden voor te schrijven. “Je hebt pijn -hier is je medicijn…” Ook na operaties krijgen Amerikanen bijna standaard opioïden mee naar huis. De farmacie lobbyt sterk mee en zwakken de verslavende werking ervan sterk af. Ook de bijwerkingen ‘vallen reuze mee,’ volgens tv-reclames die overal te zien zijn. Artsen krijgen, zeker in het begin, bonussen om een bepaald middel/merk voor te schrijven.

Het aantal verslaafden neemt sterk toe, waardoor een grote groep Amerikanen véél opioïden afneemt én er een grote illegale markt ontstaat: handel loont. De opioïden worden haast een ‘gewone drug’ die je ook in je vrije tijd neemt en waardoor de stap naar andere middelen zoals heroïne kleiner wordt. Uit onderzoek in 2012 blijkt dat zelfs 76% van de mensen in de USA die hulp zoekt voor hun heroïne-verslaving destijds gestart is met oxycontin-gebruik, een opioïde. Men zoekt vaak wanhopig naar extra middelen, via de zwarte markt, met alle bijbehorende gevaren.

Deze opioïdenverslaving leidt vaak tot andere gezondheidsproblemen zoals depressie, eenzaamheid, alcoholisme. Hoe kan het dat mensen pijn zó anders beleven in Amerika, ten opzichte van Europa, terwijl de gezondheidszorg min of meer dezelfde kwaliteit heeft? Dan moeten toch culturele of psychische factoren meespelen. Mensen ‘gaan anders met pijnklachten om’. De oplossing is dan níet om maar meer en meer pijnstillers voor te schrijven die tot nóg meer problemen leidt. De uitzichtloosheid van het Amerikaanse bestaan (armoede, drugs, geweld, werkeloosheid etc.) spelen een rol waardoor mensen zich willen verdoven als hun gezondheid ook hapert. Er is veel wanhoop.

Dagelijks overlijden in Amerika 187 mensen aan een overdosis die uit opioïdengebruik voortkomt. Aan het begin van de 21e eeuw volgt veel onderzoek en worden de farmaceuten in Amerika volop aangeklaagd. Purdue Pharma van de Sackler family is het grootste voorbeeld hiervan. De rechtszaak leidt tot een enorme schikking, maar tussen 2018 en 2020 volgen veel aanklachten uit ruim 40 staten in de USA. Purdue wist al heel vroeg hoe verslavend de opioïden waren, maar verzweeg dat lang. Er volgen langzaam maar zeker meer overheidsmaatregelen om deze verslaving tegen te gaan.

Is Nederland dan vergelijkbaar met Amerika? Wij kennen geen ‘recht op pijnstilling’ en de relatie tussen arts/dokter en apotheker is heel anders, met meer controle op voorschrijving en mogelijke verslaving. Toch wordt er ook hier, o.a. in ziekenhuizen, steeds meer gemeten op ‘pijnscore‘. Omdat die de ‘kwaliteit van zorg’ meebepaalt gaat men meer pijnstilling geven. Vaak loopt Nederland, of Europa, in tijd op Amerika achter maar verschijnen hier uiteindelijk dezelfde issues (denk bijvoorbeeld ook aan overgewicht). Het is dus belangrijk om goed op te blijven letten, om te voorkomen dat ook hier pijnmedicatie te snel en te makkelijk wordt voorgeschreven en de controles haperen!